کتاب الکترونيکي چيست؟
کتاب الکترونيکي را به طور ساده مي توان اين گونه تعريف کرد: " دخيره اطلاعات يک کتاب در
قالب ديجيتال به صورتي که بتوان آن را بر روي صفحه کامپيوتر مشاهده کرد." کتاب هاي
الکترونيکي را مي توان روي محمل هاي ديجيتالي نظير "ديسک فشرده"، "ديسک فشرده
ديجيتالي"، شبکه جهاني وب، و جز آن منتشر کرد. براي مثال، بسياري از منابع مرجع نظير دايرة
المعارف بريتانيکا، دايرة المعارف آمريکانا، فرهنگ و بستر، فرهنگ آکسفور و از اين قبيل، علاوه بر
قالب چاپي، بر روي ديسک فشرده و نيز شبکه جهاني وب قابل دستيابي هستند .
در سال هاي اخير، ناشران منابع مرجع سعي کرده اند تا علاوه بر لوح فشرده، انتشارات خود را از
طريق شبکه جهاني وب در محيطي فراگيرتر، ارزان تر، و با قابليت هاي چند رسانه اي و فرامتني در
دسترس طيف وسيعي از خوانندگان قرار دهند .
کتاب هاي الکترونيکي را مي توان به دو صورت در محيط وب شناسايي کرد. برخي کتاب هاي
الکترونيکي، شکل چاپي ندارند و فقط در قالب ديجيتالي منتشر مي شوند . همه فرآيند نشر کتاب از
زمان تأليف تا قرار گرفتن در محيط وب، به صورت الکترونيکي انجام مي شود. بنابراين چنين کتاب
هايي را نمي توان در جهان چاپي و کتابخانه هاي سنتي يافت و از اين لحاظ اثري منحصر به فرد به
شمار مي آيند. اين بخش از عرصه نشر کتاب هاي الکترونيکي هنوز با مشکلات حقوقي، معنوي، و
اقتصادي روبه رو است. در واقع، ناشران به اين نکته مهم پي برده اند که چه از نظر رقابت با ديگران و
چه از لحاظ پاسخ گويي به نيازهاي جامعه جديدي از مخاطبان يعني"خوانندگان اينترنتي"، چاره اي
جز توجه به امکانات و قابليت هاي نشر اينترنتي ندارند و ناچار به نقش آفريني در اين محيط هستند.
بخش دوم از کتاب هاي الکترونيکي در محيط وب، در واقع شکل الکترونيکي نسخه هاي چاپي
منتشر شده به شمار مي آيند که ناشران آن ها را از طريق وب نيز دسترس پذير کرده اند. اين گروه
کتاب هاي الکترونيکي به سرعت در حال توسعه و گسترش هستند .
● انواع کتاب هاي الکترونيکي
کتاب هاي الکترونيکي، با توجه به ويژگي ها، امکانات، و کاربردهايشان به گروه هاي زير تقسيم مي
شوند :
۱ ) کتاب هاي الکترونيکي فقط متن  در اين دسته، کتاب هاي الکترونيکي فقط شامل اطلاعات متني
هستند و هيچ گونه تصوير، نمودار و جز آن را شامل نمي شوند .
۲ ) کتاب هاي الکترونيکي داراي تصاوير اسکن شده  در کنار اطلاعات متني، تعدادي تصوير اسکن
شده نيز وجود دارد .
۳ ) کتاب هاي الکترونيکي با تصاوير متحرک  در کنار اطلاعات متني، تعدادي تصوير انيميشن و يا
قطعاتي از فيلم نيز وجود دارد .
۴ ) کتاب هاي الکترونيکي سخن گو  اين دسته کتاب هاي الکترونيکي با استفاده از امکانات صوتي
و الکترونيکي تا حدي با کاربر رابطه برقرار مي کنند .
۵ ) کتاب هاي الکترونيکي چند رسانه اي  در اين دسته از کتاب هاي الکترونيکي يک رابطه چند
رسانه اي و دو سويه ميان کتاب و خواننده برقرار مي شود. اين دسته کاملاً با کتاب هاي سنتي و چاپي
متفاوتند و امکانات کمکي براي جستجو و تحقيق در آن ها در نظر گرفته شده است .
کتاب هاي الکترونيکي در محيط وب بيشتر در قالب PDF ، HTML ، و يا متن ساده در دسترس قرار
مي گيرند. براي مطالعه برخي کتاب هاي الکترونيکي بايد همه متن کتاب ها را به کامپيوتر شخصي
خود انتقال داد و يا صفحه يا فصل آن ها را مطالعه کرد .
● ارزش هاي افزوده نشر کتاب در محيط وب
فرآيندهايي که ارزش هاي جديدي به نشر کتاب در محيط وب مي افزايند، عبارتند از :
الف( دسترسي هم زمان به نسخه اي واحد از کتاب الکترونيکي :
محيط وب اين امکان را در اختيار ناشران و نويسندگان قرار مي دهد تا بتوانند نسخه اي واحد از
کتاب هاي خود را به طور هم زمان در دسترس تعداد بي شماري از خوانندگان قرار دهند و بدين
ترتيب در هزينه هاي گزاف چاپ، صحافي، و توزيع کتاب با شمارگان بالا صرفه جويي کنند. به تعبير
ديگر، فقط کافي است يک نسخه از کتاب توليد شود و در محيط وب در دسترس قرار گيرد، بدين
ترتيب همه خوانندگان قادر خواهند بود به طور هم زمان کتاب مورد نظر را مطالعه کنند. بديهي است
که اين خود يکي از مهم ترين ارزش هاي افزوده محيط وب نسبت به کتاب هاي چاپي است .
در دنياي چاپ بايد براي هر خواننده، يک کتاب توليد شود که منجر به افزايش هزينه هاي انتشار مي
شود. اهميت اين موضوع هنگامي آشکار مي شود که ناشري توانايي مالي براي چاپ يک اثر با
مخاطبان کم را نداشته باشد. اين موضوع به ويژه در خصوص انتشار کتاب هاي تخصصي در کشور ما
بيشتر به چشم مي خورد، زيرا تعداد بسيار کمي از خوانندگان ممکن است آن ها را خريداري کنند.
محيط وب اين امکان را به ناشران مي دهد تا با کم ترين هزينه ممکن، چنين منابعي را به صورت
الکترونيکي در دسترس تعداد بي شماري از خوانندگان قرار دهند .
ب( افزودن اطلاعات چند رسانه اي :
محيط وب، اين امکان را مي دهد تا به راحتي علاوه بر متن، صوت، تصوير، و ويدئو نيز در کتاب هاي
الکترونيکي گنجانده شود. در دنياي چاپي فقط مي توان عکس هاي رنگي يا سياه و سفيد را به کتاب
اضافه کرد و امکان استفاده از صوت، انيميشن، و ويدئو به عنوان بخشي از کتاب و يا اطلاعات
تکميلي به منظور تفهيم هر چه بهتر مفاهيم وجود ندارد. چنين رويکردي امروزه، به ويژه در برخي
دايرة المعارف ها، و فرهنگ هاي موجود در محيط وب ديده مي شود. تلفظ صحيح کلمات، استفاده از
موسيقي، کلام، انيميشن، و ويدئو براي تشريح مفاهيم نوشتاري در کتاب هاي الکترونيکي به ويژه
کتاب هاي کودکان از اهميت بسزايي برخوردار است. محيط وب علاوه بر اين که امکان افزودن
اطلاعات چند رسانه اي را به قالب هاي مختلف مي دهد، محدوديت اشغال فضاي زياد از حافظه را در
ديسک هاي فشرده ندارد .
پ( امکانات جستجوي اطلاعات :
از طريق ديجيتالي کردن متن يک کتاب، مي توان امکانات جستجوي مختلفي را براي کاوش يک يا
چند کليدواژه در متن کامل کتاب و يا در فصل و صفحه اي مشخص پيش بيني کرد. اگر چه، تنها نمايه
چاپي در انتهاي کتاب براي دسترسي به موضوعات مورد نظر بسيار ارزشمند است، ولي تهيه نمايه
مناسب و کارآمد نياز به صرف هزينه از سوي ناشر و بهره گيري از نمايه سازان متخصص و حرفه اي
دارد. ناشران مي توانند از يک برنامه جستجو که از خصوصيات و امکانات کاوش مناسب برخوردار
باشد، به عنوان ابزار جايگزين نمايه کتاب براي جستجوي اطلاعات در کتاب هاي الکترونيکي
استفاده کنند .
ت( انعطاف پذيري بيشتر براي اصلاح و يا انتشار ويرايش جديد :
محيط وب به ناشران و نويسندگان امکان مي دهد تا به سرعت، حتي چند هفته پس از انتشار يک
کتاب به اصلاح يا انتشار ويرايش هاي جديد اثر مورد نظر بپردازند. انجام چنين فرايندي در محيط
الکترونيکي بسيار سريع و کم هزينه است، زيرا در بيشتر مواقع بخش کمي از کتاب بازنگري مي
شود. اين در حالي است که در کتاب هاي چاپي بايد حتي براي اصلاح يک صفحه، همه کتاب را
مجدداً به چاپ رساند که خود هزينه زيادي براي ناشر در پي دارد يکي ديگر از ارزش هاي افزوده
محيط وب براي نشر کتاب، ارائه ويرايش جديدي از يک کتاب قبل از انتشار نسخه چاپي و توزيع آن
در بازار نشر است. در واقع، از آن جايي که فرايند چاپ، آماده سازي، و توزيع کتاب هاي چاپي بسيار
زمانبر است، از طريق قرار دادن نسخه اي از کتاب در محيط وب مي توان به سرعت ويرايش جديد را
در دسترس خوانندگان مشتاق قرار داد .
● مهم ترين مزاياي نشر کتاب در محيط وب از نظر ناشران
۱ ) کاهش هزينه هاي توليد و چاپ کتاب :
انتشار فقط يک نسخه از کتاب هاي الکترونيکي در محيط وب و دسترسي هم زمان همه خوانندگان
به آن، موجب مي شود تا برخلاف کتاب هاي چاپي نياز به انتشار شمارگاني بالا از يک کتاب نباشد.
البته تهيه و قراردادن يک کتاب الکترونيکي در محيط وب داراي هزينه هاي جانبي براي ناشران نظير
ثبت حوزه، خريد فضا در محيط وب، طراحي گرافيکي، حفظ و نگه داري سايت، نوشتن برنامه جستجو
و پايگاه اطلاعاتي، ورود اطلاعات، خريد تجهيزات کامپيوتري و شبکه، و موارد ديگر است، ولي
بسياري از امکانات و تجهيزات فوق مي توانند در نشر کتاب هاي الکترونيکي ديگر نيز استفاده شوند
و در واقع فقط يک بار ناشر هزينه شوند .
۲ ) عدم نياز به فضاي فيزيکي براي انبار کردن کتاب :
يکي از مشکلاتي که ممکن است ناشران با آن روبه رو شوند، انبارکردن کتاب ها قبل از توزيع و نيز
نگه داري نسخه هاي اضافي است. نشر کتاب در قالب الکترونيکي نياز به فضاي فيزيکي براي
انبارکردن کتاب ندارد، زيرا همه اطلاعات در قالب ديجيتال ذخيره مي شود. علاوه بر اين، اگر محيط
نگه داري کتاب ها از شرايط مناسبي نظير رطوبت ، گرما، نور و جز آن برخوردار نباشد، به نسخ چاپي
به مرور زمان آسيب خواهد رسيد. ولي کيفيت اطلاعات ديجيتال همواره يکسان مي ماند .
۳ ) عدم نياز به توزيع و ارسال کتاب به نقاط ديگر :
يکي از مشکلاتي که ناشران به ويژه در کشور ما با آن رو به رو هستند، عدم توزيع سريع، مناسب و
کم هزينه کتاب ها در شهرهاي مختلف است. کتاب هاي الکترونيکي نياز به توزيع و يا ارسال به نقاط
ديگر ندارند، اما بايد به نحو مناسبي خوانندگان را از انتشار آن ها مطلع ساخت. چنين فرايندي مي
تواند از طريق مطبوعات، سايت وب، پست الکترونيکي، و تبليغات چاپي انجام شود. به تعبير ديگر
کتاب هاي الکترونيکي را نمي توان در پشت ويترين کتاب فروشي ها نمايش داد .
۴ ) عدم برگشت کتاب از سوي کتاب فروشان به دلايل مختلف :
از آن جا که تنها يک نسخه از کتاب الکترونيکي توليد مي شود و در محيط وب در دسترس قرار مي
گيرد، ناشران هيچ گاه با مشکل برگشت کتاب از سوي کتاب فروشان و توزيع کنندگان روبه رو
نخواهند شد .
۵ ) سرعت بخشيدن به چرخه نشر کتاب
نشر کتاب در قالب الکترونيکي بسياري از موانع بر سر راه چاپ کتاب به صورت سنتي را از ميان بر
مي دارد، براي مثال ديگر نيازي به ارسال کتاب به چاپخانه، بررسي کيفيت چاپ، صحافي، و توزيع و
ارسال به کتاب فروشي ها نيست . اما اين موضوع هنگامي حاصل مي شود که قبلاً سياست گذاري
صحيح و راهبردي براي نشر کتاب به صورت الکترونيکي انجام شده باشد .
۶ ) خريد پيوسته کتاب :
منظور از"خريد پيوسته کتاب" اين است که خوانندگان مي توانند از هر کجا پس از مطالعه معرفي و
يا نقد و بررسي کتاب، به سفارش و خريد آن اقدام کنند . يکي از محدوديت هاي شيوه هاي سنتي
توزيع کتاب اين است که خوانندگان مجبور هستند به کتاب فروشي ها يا منابع معرفي کتاب مراجعه
کنند و اين در حالي است که اين موضوع فقط شامل خوانندگان در يک منطقه جغرافيايي خاص مي
شود .
در نظام خريد پيوسته کتاب از طريق اينترنت، هر کس از هر کجا و در هر زمان مي تواند به سايت
ناشر مراجعه کند و پس از مطالعه مقدماتي کتاب مورد نظر، به انتخاب و سفارش آن بپردازد. همين
موضوع باعث مي شود که ناشران بتوانند خوانندگان بيشتري را در مناطق جغرافيايي ديگر جذب
نمايند و محدوديت هاي مکاني و فيزيکي را براي نمايش انتشارات خود از ميان بردارند هم اينک،
تقريباً همه ناشران معروف و معتبر داراي سايت وب هستند و امکان خريد پيوسته انتشارات خود را
مي دهند .
۷ ) جلوگيري از تمام شدن نسخه هاي چاپي :
يکي از مشکلاتي که خوانندگان به ويژه براي خريد کتاب هاي مرجع پر استفاده و کمياب با آن
رو به رو هستند، دسترسي به آثاري است که همه نسخه هاي چاپي آن ها در بازار نشر به فروش رفته
و ناشر به دلايل مختلف ديگر اقدام به انتشار چاپ هاي جديد از آن نکرده است. به اين گونه کتاب ها
اصطلاحاً کتاب هاي خارج از چاپ مي گويند. نشر کتاب در محيط وب اين فرصت را به ناشران مي
دهد که هيچ گاه با مشکل به اتمام رسيدن نسخه هاي چاپي روبه رو نشوند و خوانندگان همواره
بتوانند براي خريد کتاب مورد نظر اقدام کنند .
۸ ) فرصت بيشتر براي انتشار عناوين بيشتر و آثار الکترونيکي :
توليد فقط يک نسخه کتاب در قالب الکترونيکي، دسترسي تعداد زيادي از خوانندگان به يک نسخه
از کتاب به طور هم زمان، و موارد ديگر منجر به کاهش هزينه توليد کتاب مي شود و بدين ترتيب
ناشران فرصت بيشتري پيدا مي کنند تا به انتشار عناوين بيشتري از کتاب هاي ويژه در زمينه هاي
تخصصي بپردازند. به عبارت ديگر امروز ديده مي شود که بيشتر ناشران خصوصي، به دليل
محدوديت هاي مالي تمايل دارند عناويني را که مخاطبان بيشتري دارند به چاپ برسانند تا سود
بيشتري کسب نمايند، نشر الکترونيکي در محيط وب تا حدودي مي تواند ناشران را به سوي انتشار
کتاب هاي تخصصي يا متعلق به نويسندگان ناشناخته سوق دهد .

نقل از مخزن esalehin.ir